آموزش تعمیرات موبایل از صفر تا صد قسمت پنجم
مقدمه
در فرایند تعمیرات موبایل و عیب‌یابی مدارات الکترونیکی، مولتیمتر یکی از اصلی‌ترین و پرکاربردترین ابزارهاست. این دستگاه کوچک اما قدرتمند، اطلاعاتی حیاتی درباره سلامت مسیرها، قطعات و عملکرد مدار در اختیار تعمیرکار قرار می‌دهد.
دو تست مهم و کاربردی که تقریباً در تمام مراحل عیب‌یابی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارت‌اند از:
- تست بوق یا تست پیوستگی (Continuity Test)
- تست دیود (Diode Test)
در این مقاله، به صورت جامع، علمی و با مثال‌های عملی به بررسی این دو نوع تست می‌پردازیم، کاربردها، خطاهای احتمالی، نتایج قابل انتظار، و تحلیل رفتار مولتیمتر در شرایط مختلف را بررسی می‌کنیم.
بخش اول: تست بوق (تست پیوستگی مدار)
۱. مفهوم تست بوق
تست بوق برای بررسی سلامت مسیر جریان در یک مدار استفاده می‌شود. همان‌طور که یک لوله‌کش برای اطمینان از سالم بودن مسیر لوله، درون آن آب می‌ریزد تا ببیند آیا آب از طرف دیگر خارج می‌شود یا خیر، تعمیرکار نیز در تست بوق از جریان یا ولتاژ بسیار کم مولتیمتر استفاده می‌کند تا ببیند مسیر بین دو نقطه در مدار برقرار است یا خیر.
در این تست، مولتیمتر از پراپ قرمز (مثبت) تا پراپ مشکی (منفی) یک ولتاژ و جریان ضعیف ارسال می‌کند.
اگر مسیر بین دو نقطه سالم و بسته باشد، دستگاه صدای بوق (بازر) تولید می‌کند و مقدار اهم بسیار کمی را روی نمایشگر نشان می‌دهد (معمولاً در محدوده نزدیک به صفر).
۲. موارد استفاده از تست بوق
تست بوق زمانی استفاده می‌شود که:
- نقطه شروع و نقطه پایان مسیر مشخص باشند.
- در مسیر بین دو نقطه، آی‌سی یا دیود وجود نداشته باشد.
زیرا وجود دیود یا آی‌سی می‌تواند نتیجه تست را منحرف کند؛ دیود خاصیت یکسوسازی دارد و اجازه عبور جریان را فقط در یک جهت می‌دهد. آی‌سی نیز به دلیل طراحی داخلی پیچیده، ممکن است مسیرهای متعددی را شبیه‌سازی کند و باعث نمایش اشتباه مقدار مقاومت شود.
۳. نحوه انجام تست بوق
- مولتیمتر را روی حالت بوق (بازر) قرار دهید.
- پراپ قرمز را روی نقطه‌ی شروع و پراپ مشکی را روی نقطه‌ی پایان مدار قرار دهید.
- یکی از سه حالت زیر اتفاق می‌افتد:
حالت اول: بوق زده و مقاومت بسیار کم (مثلاً 0.001 اهم) نشان می‌دهد
مدار سالم است و مسیر به درستی برقرار است. مقاومت کم، ناشی از مقاومت ذاتی قطعات در مسیر است (مثلاً مقاومت، سلف یا خازن).
حالت دوم: بوق می‌زند ولی مقدار بسیار نزدیک به صفر است
این حالت نشان‌دهنده اتصال کوتاه (شورت) است، یعنی مثبت و منفی به هم متصل شده‌اند.
در این شرایط، معمولاً قطعات موازی مانند خازن‌ها عامل اصلی هستند، زیرا در اثر خرابی، خازن می‌تواند از درون "یه‌سره" شود و مثبت را مستقیم به منفی متصل کند.
حالت سوم: هیچ بوقی نمی‌زند و عدد «OL» (Open Line) نمایش داده می‌شود
به معنای قطعی مسیر (مدار باز) است. یعنی در جایی از مسیر، اتصال قطع شده و جریان نمی‌تواند عبور کند.
دلایل این وضعیت می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- شکستگی یا پارگی مسیر (لاین مدار)
- جدا شدن قطعه از برد در اثر ضربه یا حرارت
- آسیب ناشی از آبخوردگی
- فشار فیزیکی یا اشتباه در لحیم‌کاری
نکته مهم: خرابی لاین‌ها معمولاً به خودی خود اتفاق نمی‌افتد.
در اغلب موارد، دخالت خارجی یا عوامل محیطی باعث قطعی یا اتصال کوتاه در مسیر می‌شود.
۴. تفسیر نتایج و مثال عملی
فرض کنید در برد موبایل، مسیر شارژ از سوکت شارژ تا آی‌سی تغذیه را بررسی می‌کنید.
اگر از نقطه شروع (سوکت) تا نقطه انتها (پایه قبل از آی‌سی) بوق شنیده شود و مقاومت حدود ۲۰ تا ۳۰ اهم باشد، مسیر سالم است.
اگر مقدار بسیار نزدیک به صفر باشد، احتمال خرابی خازن‌های موازی وجود دارد.
اگر هیچ بوقی وجود نداشته باشد (OL)، مسیر قطع است و باید با سیم‌کشی مسیر را ترمیم کنید.
بخش دوم: تست دیود
۱. تعریف تست دیود
تست دیود زمانی انجام می‌شود که نقطه انتهایی مسیر در زیر آی‌سی یا بخش غیرقابل دسترسی قرار دارد. در این حالت، نمی‌توان از تست بوق استفاده کرد.
در تست دیود، مولتیمتر با ولتاژ بسیار پایین، عملکرد یک دیود فرضی در مدار را شبیه‌سازی می‌کند و ولتاژ بایاس معکوس یا مستقیم را اندازه می‌گیرد.
۲. نحوه انجام تست دیود
- مولتیمتر را روی حالت Diode Test قرار دهید.
- پراپ مشکی را روی نقطه مورد نظر در مدار بگذارید.
- پراپ قرمز را به یک نقطه فلزی متصل به زمین (GND) وصل کنید.
- مولتیمتر عددی بین ۰.۳ تا ۰.۸ ولت (بسته به نوع مسیر) نشان می‌دهد.
این عدد، ولتاژ بای‌پس (Bypass Voltage) نام دارد.
در واقع این ولتاژ، نشان‌دهنده افت ولتاژ در مسیر بین پایه مورد تست و زمین است.
۳. تحلیل نتایج تست دیود
حالت اول: عدد نرمال
اگر عدد نمایش داده‌شده با مقدار درج‌شده در نقشه شماتیک یا نرم‌افزار دیود ولیو (مثل BornO) تقریباً یکسان باشد (مثلاً ±۶۰ واحد خطا)، مسیر سالم است.
حالت دوم: عدد نزدیک به صفر
به معنای اتصال کوتاه است. دلایل احتمالی:
- خرابی خازن موازی
- اتصال پایه آی‌سی به زمین در اثر ضربه یا سولفات
- اتصال پایه‌های کانکتور به GND
حالت سوم: عدد بسیار بالا یا "OL"
به معنای قطعی مسیر است. یعنی مدار باز است و جریان عبور نمی‌کند.
دلایل:
- قطعی لاین مدار
- جدا شدن پایه آی‌سی
- قطعی پایه کانکتور
- خرابی قطعات سری در مسیر
۴. مفاهیم پیشرفته: آستانه اتصالی و آستانه قطعی
آستانه اتصالی
زمانی است که مدار هنوز کاملاً اتصال کوتاه ندارد، اما در آستانه آن قرار دارد.
مثلاً در اثر سولفات‌زدگی پایه آی‌سی، فاصله بین دو پایه به حدی کم است که جذب الکتریکی میان مثبت و منفی، باعث نمایش اعداد در حال کاهش (مثلاً ۴۰۰ → ۳۵۰ → ۲۸۰ → ۰) می‌شود.
آستانه قطعی
برعکس حالت قبل، مدار هنوز کاملاً قطع نشده ولی اتصال مکانیکی ضعیف است (مثلاً در اثر ضربه یا لحیم شل).
مولتیمتر در این حالت اعدادی در حال افزایش نشان می‌دهد (۵۰۰ → ۶۰۰ → ۸۰۰ → ۹۰۰ → OL).
نتیجه: مدار به‌زودی قطع خواهد شد یا در عملکرد خود ناپایداری دارد.
۵. مثال کاربردی در تست دیود
فرض کنید گوشی در حالت شارژ قرار می‌گیرد ولی ولتاژ دریافتی کم است.
در این حالت با تست دیود پایه‌های مربوط به کانکتور شارژ را اندازه‌گیری می‌کنیم.
اگر یکی از پایه‌ها عددی نزدیک به صفر نشان دهد، احتمال اتصال کوتاه با زمین وجود دارد.
اگر عدد بسیار بالا باشد، مسیر قطع است و باید زیر آی‌سی یا لاین مربوطه بررسی شود.
در حالت عدد نرمال (مطابق نقشه)، مسیر سالم است و باید سراغ آی‌سی تغذیه یا مدیریت شارژ رفت.
بخش سوم: نکات کلیدی و جمع‌بندی
- تست بوق برای بررسی پیوستگی مسیرها استفاده می‌شود، مشروط بر اینکه آی‌سی یا دیود در مسیر وجود نداشته باشد.
- تست دیود زمانی استفاده می‌شود که مسیر زیر آی‌سی است یا نقطه انتها در دسترس نیست.
- اتصال کوتاه معمولاً توسط خازن‌های موازی یا پایه‌های متصل به GND ایجاد می‌شود.
- قطعی مدار اغلب در اثر آبخوردگی، ضربه یا اشتباه انسانی به وجود می‌آید.
- در هر دو تست، تفسیر درست مقادیر مولتیمتر اهمیت بیشتری از حفظ کردن اعداد دارد.
- استفاده از نرم‌افزارهای دیود ولیو مانند BornO برای مقایسه مقادیر بسیار توصیه می‌شود.
- همیشه قبل از نتیجه‌گیری نهایی، مسیرها را با نقشه شماتیک تطبیق دهید.
برای شرکت در دروه تخصصی کلیک کنید
نتیجه‌گیری
درک صحیح از تست بوق و تست دیود، سنگ‌بنای اصلی عیب‌یابی حرفه‌ای در تعمیرات موبایل است.
تکنسینی که بتواند نتایج مولتیمتر را تفسیر کند، نه‌تنها سریع‌تر به عیب می‌رسد بلکه از تعویض اشتباه قطعات نیز جلوگیری می‌کند.
به خاطر داشته باشید که مولتیمتر فقط ابزار اندازه‌گیری است؛ تفسیر علمی نتایج آن، مهارت شماست.
نظرات (0)