آموزش تعمیرات موبایل از صفر تا صد قسمت ششم

راهنمای جامع تست قطعات الکترونیکی روی برد مدار: از تئوری تا عمل

در دنیای الکترونیک، تعمیر و نگهداری دستگاه‌های الکترونیکی مانند گوشی‌های موبایل، کامپیوترها و لوازم خانگی، بدون دانش دقیق از روش‌های تست قطعات، تقریباً غیرممکن است. قطعات الکترونیکی روی برد مدار (PCB) نقش حیاتی در عملکرد کلی دستگاه ایفا می‌کنند و خرابی حتی یک قطعه کوچک می‌تواند منجر به مشکلات بزرگ شود. در این مقاله جامع، بر اساس توضیحات یک جلسه آموزشی عملی، به بررسی روش‌های تست قطعات مختلف می‌پردازیم. این مقاله نه تنها روش‌های پایه‌ای تست را پوشش می‌دهد، بلکه نکات پیشرفته، خطاهای رایج، اهمیت جایگزینی قطعات و حتی تست‌های عملی را نیز شامل می‌شود.

این راهنما برای تعمیرکاران، دانشجویان مهندسی برق و علاقه‌مندان به الکترونیک طراحی شده است. ما از ابزارهای ساده مانند مولتی‌متر و منبع تغذیه استفاده خواهیم کرد، زیرا این ابزارها در دسترس اکثر افراد هستند. هدف این است که شما بتوانید با اعتماد به نفس، قطعات را تست کرده و مشکلات را شناسایی کنید. بیایید با ترتیب منطقی قطعات شروع کنیم: از خازن شروع می‌کنیم و به باتری ختم می‌کنیم. در هر بخش، توضیح تئوری، روش تست، نکات ایمنی و مثال‌های عملی ارائه خواهد شد.

خازن: ذخیره‌کننده انرژی الکتریکی

خازن یکی از اساسی‌ترین قطعات الکترونیکی است که وظیفه ذخیره ولتاژ و تخلیه سریع آن را بر عهده دارد. شبیه به یک باتری کوچک عمل می‌کند، اما با ظرفیت محدودتر. خازن‌ها در مدارها برای فیلتر کردن نویز، تثبیت ولتاژ و ذخیره انرژی موقت استفاده می‌شوند. انواع مختلفی مانند خازن‌های الکترولیتی، سرامیکی و تانتالیوم وجود دارند، که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.

روش تست خازن

روش اصلی تست خازن با استفاده از مولتی‌متر روی رنج بوغ (Buzzer) است. دلیل این روش این است که خازن ولتاژ را در خود ذخیره می‌کند و هنگام اتصال پراب‌های مولتی‌متر، آن را تخلیه می‌کند.

1. تنظیم مولتی‌متر: مولتی‌متر را روی حالت بوغ قرار دهید.
2. اتصال پراب‌ها: پراب قرمز و سیاه را به دو سر خازن وصل کنید.
3. مشاهده نتیجه:
   • اگر خازن سالم باشد، یک بوغ کوتاه (تقریباً لحظه‌ای) می‌زند و سپس قطع می‌شود. این به دلیل شارژ و دشارژ سریع خازن است.
   • اگر بوغ ممتد بزند، خازن سوخته یا اتصال کوتاه دارد (۱۰۰% خراب).
   • اگر اصلاً بوغ نزند، ممکن است ظرفیت خازن بالا باشد و مولتی‌متر نتواند آن را شارژ کند، یا خازن خراب باشد. در این حالت، از ظرفیت‌سنج (Capacitance Meter) استفاده کنید اگر در دسترس باشد.

نکات مهم

• همیشه خازن را قبل از تست دشارژ کنید تا از شوک الکتریکی جلوگیری شود (با اتصال دو سر آن به یک مقاومت).
• خازن‌های الکترولیتی ممکن است نشتی داشته باشند؛ علائم فیزیکی مانند باد کردن یا نشت مایع را چک کنید.
• خطای رایج: تست روی برد بدون خارج کردن خازن، که می‌تواند نتایج غلط بدهد به دلیل تأثیر مدارهای اطراف.
• مثال عملی: در یک گوشی موبایل، خازن‌های نزدیک CPU اغلب برای فیلتر نویز استفاده می‌شوند. اگر بوغ کوتاه نزند، ممکن است باعث خاموش شدن ناگهانی دستگاه شود.

درتست عملی، اگر یک خازن سرامیکی را تست کنید، خواهید دید که بوغ فقط لحظه‌ای زده می‌شود، که نشان‌دهنده سلامت آن است.

مقاومت: کنترل‌کننده جریان

مقاومت (رزیستور) قطعه‌ای است که جریان الکتریکی را محدود می‌کند و در مدارها برای تقسیم ولتاژ، حفاظت و تنظیم استفاده می‌شود. مقاومت‌ها بر اساس مقدار اهم (Ω) طبقه‌بندی می‌شوند، مانند ۴۷ کیلواهم (۴۷kΩ).

روش تست مقاومت

تست مقاومت باید خارج از مدار انجام شود، زیرا مدارهای اطراف می‌توانند مقدار را تغییر دهند.

1. خارج کردن مقاومت: مقاومت را از برد جدا کنید.
2. تنظیم مولتی‌متر: روی رنج اهم (Ohm) قرار دهید، متناسب با مقدار مورد انتظار (مثلاً برای کیلواهم، رنج kΩ).
3. اتصال پراب‌ها: پراب‌ها را به دو سر مقاومت وصل کنید.
4. مشاهده نتیجه:
   • اگر مقدار نمایش داده‌شده نزدیک به مقدار درج‌شده روی نقشه یا بدنه مقاومت باشد (با تلرانس ±۵-۱۰%)، سالم است.
   • اگر مقدار بسیار کمتر یا بیشتر (مثلاً ۱۰kΩ به جای ۴۷kΩ) نشان دهد، خراب است.
   • اگر بی‌نهایت (OL) نشان دهد، مقاومت قطع شده.

نکات مهم

• علائم فیزیکی: مقاومت‌های سوخته اغلب تغییر رنگ می‌دهند یا می‌سوزند.
• خطای رایج: تست روی برد، که بسیاری از تعمیرکاران انجام می‌دهند اما غلط است.
• انواع: مقاومت‌های ثابت، متغیر (پتانسیومتر) و حساس به نور (LDR).
• مثال عملی: در یک مدار LED، اگر مقاومت ۱kΩ به ۱۰۰Ω کاهش یابد، LED می‌سوزد.

در ویدیوهای آموزشی، دیده می‌شود که تعمیرکاران مقاومت را خارج کرده و مقدار دقیق را چک می‌کنند تا از صحت آن مطمئن شوند.

دیود: یکسوساز جریان

دیود قطعه‌ای است که جریان را فقط از یک جهت عبور می‌دهد و در مدارها برای یکسوسازی، حفاظت و سوئیچینگ استفاده می‌شود. انواع مانند دیودهای سیلیکونی، LED و زنر.

روش تست دیود

از رنج دیود مولتی‌متر استفاده کنید، نه بوغ، زیرا بوغ ممکن است نتایج غلط بدهد.

1. تنظیم مولتی‌متر: روی حالت دیود (معمولاً با علامت دیود).
2. اتصال پراب‌ها:
   • پراب قرمز به آند (سر مثبت) و سیاه به کاتد (سر منفی): باید ولتاژ افت (معمولاً ۰.۵-۰.۷V برای سیلیکونی) نشان دهد.
   • جابه‌جا کردن پراب‌ها: نباید عددی نشان دهد (OL یا ۱).
3. مشاهده نتیجه:
   • اگر از هر دو سمت عدد نشان دهد یا هیچ، دیود خراب است.

نکات مهم

• خطای رایج: استفاده از بوغ، که برای دیودهای سالم هم ممکن است کار نکند.
• علائم: دیودهای سوخته اغلب گرم می‌شوند یا تغییر شکل می‌دهند.
• مثال عملی: در شارژرها، دیودهای یکسوساز اگر خراب شوند، جریان AC را به DC تبدیل نمی‌کنند.

در تست، دیود سالم از یک سمت ۰.۶V نشان می‌دهد و از سمت دیگر هیچ.

سلف و فیوز: حفاظت و القا

سلف (اندوکتور) یک سیم‌پیچ است که انرژی را به صورت میدان مغناطیسی ذخیره می‌کند و واحد آن هنری (H) است. فیوز هم یک سیم ساده برای حفاظت در برابر جریان بیش از حد است.

روش تست سلف و فیوز

هر دو با تست بوغ چک می‌شوند.

1. تنظیم مولتی‌متر: روی بوغ.
2. اتصال پراب‌ها: به دو سر قطعه.
3. مشاهده نتیجه:
   • بوغ ممتد: سالم (جریان عبور می‌کند).
   • بدون بوغ: قطع یا خراب.

برای سلف، اگر مولتی‌متر هنری‌سنج داشته باشد، مقدار را چک کنید.

نکات مهم

• سلف‌ها اگر بسوزند، سیم قطع می‌شود.
• فیوزها سری بسته می‌شوند؛ اگر بسوزد، مدار قطع می‌شود.
• نکته کلیدی: هرگز قطعات را حذف نکنید یا جامپ نزنید. طراحان مدار با دلیل آن‌ها را قرار داده‌اند. حذف می‌تواند منجر به آسیب بیشتر شود. مثلاً در تولید انبوه، حتی یک خازن کوچک هزینه زیادی دارد، پس اگر گذاشته شده، ضروری است.

در تست، سلف بوغ ممتد می‌زند، اما فیوزهای آنتن ممکن است مشکل‌دار باشند.

اسپیکر و موتور ویبره: قطعات صوتی و لرزشی

اسپیکر برای تولید صدا و موتور ویبره برای لرزش استفاده می‌شود.

روش تست

با منبع تغذیه ۱-۳V.

1. تنظیم منبع: ولتاژ ۱-۳V، آمپر کم.
2. اتصال: به مثبت و منفی.
3. مشاهده:
   • اسپیکر: صدای تق یا بوق.
   • موتور: لرزش.

تست اهم ممکن است، اما بدون دانستن مقدار استاندارد، بی‌فایده است.

نکات

• خطای رایج: تست اهم بدون مقدار مرجع.
• مثال: در موبایل، اسپیکر ۸Ω معمول است.

درتست، اسپیکر با ۲.۸V صدا می‌دهد.

سوکت شارژ: کانکتور ورودی

سوکت شارژ یک کانکتور غیرفعال است.

روش تست

با منبع تغذیه یا آداپتور.

1. اتصال کابل: به سوکت.
2. تنظیم مولتی‌متر: روی DC ولتاژ.
3. چک پایه‌ها: پراب سیاه روی فلز، قرمز روی پایه‌های ولتاژ. باید ولتاژ ورودی (مثل ۵V) نشان دهد.

نکات

• اگر ولتاژ کمتر باشد، خراب است. بالاتر نمی‌شود.

باتری: منبع انرژی

باتری ولتاژ ذخیره می‌کند.

روش تست

1. با مولتی‌متر: ولتاژ نزدیک به درج‌شده (مثل ۳.۷V).
2. با منبع تغذیه: اتصال و چک آمپر؛ اگر آمپر سریع افت کند، خراب.

نکات

• باتری‌ها ممکن است لحظه‌ای خوب نشان دهند اما سریع خالی شوند.

در تست، باتری ۳.۴V نشان می‌دهد.

نتیجه‌گیری

تست قطعات نیاز به دقت و دانش دارد. همیشه ایمنی را رعایت کنید و قطعات را جایگزین کنید نه حذف. این مقاله می‌تواند